Begrijpend leesonderwijs in de basisscholen kwaliteitsvol?

Het rapport 'Begrijpend leesonderwijs in de basisscholen kwaliteitsvol?' (zie bron en link onderaan) biedt een grondige analyse van de huidige staat van begrijpend leesonderwijs in Vlaamse basisscholen. Het onderstreept de noodzaak van een coherente en effectieve aanpak om de achteruitgang in leesvaardigheid en leesmotivatie onder leerlingen aan te pakken. Hoewel het rapport waardevolle inzichten en aanbevelingen bevat, roept het bij mij ook enkele kritische vragen op over de praktische implementatie van deze aanbevelingen in de dagelijkse onderwijspraktijk. Ik heb bewust voor dit specifiek rapport gekozen omdat, naar mijn mening, ‘het probleem’ wel degelijk reeds begint in het lager onderwijs.

Tekortkomingen in de praktijk

Het rapport benadrukt het belang van een doordachte leesdidactiek en systematische

Wat mijn jongste zoon (8) dit jaar
allemaal las, maar heeft hij ook alles
begrepen?

opvolging van leesprestaties. Echter, mijn persoonlijke ervaring met mijn 8-jarige zoon (en 2 iets oudere kinderen die ondertussen in het middelbaar onderwijs schoollopen), illustreert een duidelijke discrepantie tussen theorie en praktijk. Hoewel mijn zoon van 8 veel leest, vaak informatieve boekjes, wordt er na het lezen op school niet verder op ingegaan. Het is voor hem (en voor heel de klas) meer een wedstrijdje om zoveel mogelijk te lezen maar het effectief begrijpen van de teksten wordt niet nagegaan. Als ik hem zie lezen (en hij leest snel) en dan hoor zeggen, “voila klaar”, en hem dan vraag me enkele details over het boekje te vertellen, dan kan hij dat vaak niet. Ik vraag hem dan het boekje een 2^de keer te lezen en natuurlijk leest hij, deze keer met in het achterhoofd dat ik hem weer enkele vragen zal stellen, aandachtiger. Natuurlijk kan hij dan telkens wel antwoorden op mijn vragen. Dit betekent dat de essentiële stap van begripstoetsing ontbreekt.

Het feit dat hij vaak snel door de boekjes gaat zonder de inhoud daadwerkelijk te begrijpen, toont aan dat de huidige methoden voor begrijpend lezen tekortschieten in hun doelstellingen. Ik kan natuurlijk alleen maar spreken uit eigen ervaring en de lagere school waar mijn 3 kinderen allemaal basisonderwijs volgen of volgden.

Gebrek aan diepgang in leesactiviteiten

In het rapport wordt aanbevolen om leesstrategieën te onderwijzen en leerlingen actief te betrekken bij het lezen. Desondanks wordt in de praktijk vaak alleen geregistreerd dat een boekje gelezen is, zonder enige vorm van diepgaande bespreking of evaluatie. Dit leidt tot een oppervlakkige benadering van lezen en zo wordt het hele gegeven meer een ‘moetje’ dat de leerlingen zo snel mogelijk van de to-do lijst willen hebben, dan een doelgericht, leuk ‘magje’ zoals er in sommige scholen naar verwezen wordt. Het doel van begrijpend lezen is niet alleen om te lezen, maar om de inhoud te begrijpen en te internaliseren. Het huidige systeem in het lager onderwijs lijkt dit doel nog niet volledig te ondersteunen.

Motivatie en begrip

Het rapport legt een sterke nadruk op leesmotivatie en het gebruik van betekenisvolle teksten. In de realiteit blijkt echter dat kinderen vaak verplicht zijn om ‘te lezen’, vaak moet er ook gekozen worden uit een leeslijst, zonder dat er rekening wordt gehouden met hun interesses wat hun leesplezier zou stimuleren. Dit zal niet alleen de leesmotivatie ondermijnen, maar ook het effectieve begrijpend lezen belemmeren. Het rapport zou meer aandacht kunnen besteden aan hoe motivatie en begrip in de praktijk beter geïntegreerd kunnen worden. Lezen is een persoonlijke activiteit en moet afgestemd zijn op de lezer in kwestie en hier moet vanaf heel jonge leeftijd op ingezet worden. Je gaat toch ook niet naar de bioscoop om in het wilde weg een film te zien. Je kiest een film met een thema of genre dat je ligt, al is het maar de filmposter die je intrigeert, daar begint de hele persoonlijke ervaring en motivatie.

Rol van de leerkrachten

Een belangrijk punt dat het rapport maakt, is de noodzaak van lerarenprofessionaliteit en hun rol in het begrijpend leesonderwijs. Mijn ervaring is dat leerkrachten in het basisonderwijs - meer ondersteuning of training kunnen gebruiken om effectief leesbegrip te bevorderen. Leraren moeten worden uitgerust met de juiste tools en methoden om niet alleen het lezen te stimuleren, maar ook om de leesvaardigheid en het begrip van hun leerlingen effectief te monitoren en te verbeteren. Waarom wordt er vanaf het begin van de schoolcarrière geen rapport bijgehouden van elke individuele leerling, een rapport waarin evoluties in persoonlijke groei, interesses, hobby’s etc. bijgehouden en waarom worden leeslijsten niet gepersonaliseerd afgaande op dát ‘volgrapport’ en misschien kan een leraar of zelfs ‘een leescoach’ dan wel leesmaterialen afstemmen op elk individu? In dat rapport zou tevens rekening kunnen gehouden worden met andere thema’s zoals bv. co-ouderschap. Tal van jeugdboeken zijn impliciet voor of rond een bepaald thema geschreven, als je als jongere toevallig worstelt met een bepaald thema, dan zou het toch wel zeer handig zijn als dat een leerkracht gepersonaliseerd leesadvies kan voorschotelen. We hebben een medisch dossier zodat elke dokter weet waar hij aan toe is als we consultatie komen, ik heb nu mogen ervaren dat sommige kinderen een tuchtrapport hebben dat hen volgt zodat elke leerkracht weet wat er zich tijdens andere vorige heeft afgespeeld, maar een rapport met een positieve insteek dat de persoonlijke interesses en evolutie van elke individuele leerling volgt, waarop leesmaterialen zouden kunnen afgestemd worden, bestaat bij mijn weten niet en zou best wel een meerwaarde kunnen zijn in het onderwijs.

Conclusie

Het rapport biedt waardevolle richtlijnen en aanbevelingen voor het verbeteren van het begrijpend leesonderwijs. Echter, blijft het naar mijn mening vaag naar implementatie toe en de praktijk vereist meer aandacht en ondersteuning. Er moet een systematischere aanpak komen om ervoor te zorgen dat het leesonderwijs niet alleen gericht is op kwantiteit, maar ook op kwaliteit. Zonder deze focus blijft het risico bestaan dat kinderen lezen als iets verplicht blijven ervaren, wat uiteindelijk het doel van begrijpend lezen ondermijnt.

Onderwijsinspectie, Tielemans, E. Al., T’Sas, Dockx, E. Al., Houtveen, E. Al., Rand Reading Study Group, Merchie, E. Al., & Castles, E. Al. (2020). Begrijpend leesonderwijs in de basisscholen kwaliteitsvol? In L. Viaene inspecteur-generaal, ONDERWIJSINSPECTIE. https://www.onderwijsinspectie.be/sites/default/files/2022-06/voi_200318-Rapport_begrijpend_lezen_bao.pdf