De kop is eraf: een eerste graphic novel

MAUS: een graphic novel die de geschiedenis op een levendige manier presenteert

Wanneer we het hebben over graphic novels die geschiedenis en emotie samenbrengen op een indringende manier, is Maus van Art Spiegelman schoolvoorbeeld. Maus is meer dan alleen een 'stripboek'; het is een diepgaande verkenning van een van de meest duistere hoofdstukken uit de geschiedenis, namelijk de Holocaust. Door zijn unieke stijl en verteltechniek weet Spiegelman op briljante wijze een verhaal te vertellen dat persoonlijk, pakkend en menselijk is.

Een originele vertelstructuur

Maus trekt meteen de aandacht met zijn toch wel unieke visuele stijl en de manier waarop het verhaal verteld wordt.  Art Spiegelman gebruikt een antropomorfe aanpak, waarbij verschillende bevolkingsgroepen worden afgebeeld als dieren: joden als muizen, Duitsers als katten, en Polen als varkens. Deze keuze lijkt op het eerste gezicht eenvoudig, maar het voegt wel degelijk een extra laag betekenis toe aan het verhaal. Het de lezer aan het denken over de dynamiek tussen slachtoffer en dader, prooien en jagers. De dierenmetafoor creëert een zeker afstand en tegelijk word je dan precies dieper geraakt door de wreedheden die worden weergegeven.

Het belang van een persoonlijk verhaal

Het verhaal wordt verteld vanuit twee perspectieven: Vladek Spiegelmans perspectief als Poolse jood die de Holocaust heeft overleefd, en dat van zijn zoon Art, die worstelt met de erfenis van het trauma van zijn vader. Deze dubbele narratieve structuur geeft Maus een intense dynamiek. We zien niet alleen de verschrikkelijke gebeurtenissen van de Holocaust zelf, maar ook de impact die deze heeft op de volgende generatie. De gesprekken tussen Art en zijn vader zijn rauw, eerlijk en laten zien hoe traumatische gebeurtenissen blijven doorwerken, lang nadat de fysieke gevaren voorbij zijn. Het illustreert de relatie tussen generaties die de oorlog wel en niet meemaakten, waarbij de trieste herinneringen van de vader worden doorgegeven aan zijn zoon.

Illustraties die eruit springen (allemaal door Spiegelman zelf getekend trouwens!)

Een van de illustraties die voor mij opviel, is die van Vladeks grafsteen samen met zijn vrouw, Anja. Dit beeld symboliseert niet alleen de persoonlijke verliezen die hij heeft geleden, maar ook het blijvend verdriet dat zijn leven heeft getekend. Ook de pagina waarop foto's van verloren familieleden zijn afgebeeld, zijn aangrijpend en laten je niet onberoerd. Ze benadrukken de enorme omvang van de verliezen die hij heeft ervaren: 'uit de rest van de familie is niets meer over, niet eens een foto' (het taalgebruik in dit boek is geen Standaardnederlands). De soberheid van de zwart-wit illustraties voegt juist kracht toe, omdat ze de donkerheid van deze periode in de mensheid treffend illustreren.

Visuele vertelling in emotionele harmonie

De sobere zwart-wit illustraties van Maus versterken de impact van het verhaal. Spiegelman koos voor eenvoud in zijn tekeningen, waardoor de emoties van de personages des te sterker overkomen. De minimalistische aanpak laat de lezer zelf invullen wat de personages voelen, en deze leegte geeft ruimte aan de angst en wanhoop die de personages ervaren. De eenvoud is in lijn met de ernst van het verhaal, zonder afleiding door kleurrijke beelden of overdadige details.

Waarom Maus een must-read is

Maus is een uniek boek dat niet alleen feiten en geschiedenis overbrengt, maar ook laat voelen. Ik heb het geleend van een collega-student en het dus op zijn aanraden gelezen, maar ik ga het zeker zelf ook aan mijn collectie toevoegen en het boek hier thuis de ronde laten doen. Het slaagt erin om de onvoorstelbare gruwelen van de Holocaust op een persoonlijke manier voelbaar te maken. Spiegelman biedt geen eenvoudige antwoorden of gemakkelijke troost; in plaats daarvan toont hij ons de rauwe werkelijkheid van een vader-zoonrelatie (en hun partners) die zwaar onder druk staat door de onuitwisbare littekens van het verleden.

Hoewel ik het boek een goed tempo vond aanhouden en het verhaal ingrijpend is, vond ik het misschien net niet Pulitzerprijswaardig (maar wie ben ik om zo'n uitspraak te doen). De illustraties zijn sober, maar missen hun effect niet, omdat ze effectief een sobere periode in de mensheid illustreren. Het boek biedt een meeslepend inzicht in de menselijke geest en de manieren waarop we omgaan met ons verleden en de effecten ervan op ons heden, of we nu de daders, de slachtoffers, of de volgende generatie zijn die het verhaal probeert te begrijpen.

Als je op zoek bent naar een boek dat zowel historisch belangrijk als emotioneel aangrijpend is, dan is Maus zeker een aanrader. Het biedt een diep inzicht in de menselijke geest en de manieren waarop we omgaan met ons verleden.