De Oekraïense graanschuur: over etymologie en metaforen.

 

 

De Oekraïense graanschuur: een eeuwenoude metafoor met moderne urgentie

De oorlog in Oekraïne heeft meer in beweging gebracht dan geopolitieke verhoudingen alleen. Het artikel 'De Oekraïense graanschuur' van Nicoline van der Sijs en Frank Dam, verschenen in Onze Taal (2022), werpt een licht op de historische en taalkundige oorsprong van de uitdrukking 'graanschuur van Europa'. Wat ooit begon als een metafoor voor vruchtbare landbouwgebieden, werd sinds het begin van de oorlog pijnlijk actueel door het wereldwijde belang van Oekraïens graan.

De oorsprong: Sicilië als graanschuur

De term graanschuur dook voor het eerst op bij de Romeinen, die Sicilië aanduidden als de voedselvoorraad van het rijk. Doorheen de eeuwen werd de metafoor overgedragen naar andere regio’s: van Sicilië naar Curaçao, Ierland en uiteindelijk Oekraïne. Dit kwam door de uitzonderlijke vruchtbaarheid van de Oekraïense bodem, bekend als tsjernozjom.

Een moderne twist: van rijkdom naar risico

Het artikel belicht scherp hoe de rol van Oekraïne als graanschuur aan een dubbelzinnige realiteit onderhevig is. De rijke graanproductie die ooit voorspoed symboliseerde, werd al snel een wapen in een geopolitieke strijd. Terwijl Oekraïne ooit stille economische kracht bezat, stond het plots in het middelpunt van mondiale zorgen over voedselzekerheid.

Het artikel is geschreven in 2022 en dus moeten we een kanttekening maken aangezien er sindsdien belangrijke ontwikkelingen geweest. Denk bijvoorbeeld aan het Zwarte Zee-graaninitiatief, dat Oekraïne tijdelijk in staat stelde graan te exporteren te midden van de oorlog. Hoewel dit korte tijd verlichting bood, is de voedselzekerheid in vele delen van de wereld nog altijd zorgwekkend. 

Waarom taal leeft

Het artikel verwijst ook naar andere metaforen die in de loop der tijd zijn ontstaan om de rol van landbouwregio's te beschrijven. Zo werd Azië ooit de 'rijstkom' genoemd, terwijl Californië bekendstaat als de 'slakom' van de Verenigde Staten vanwege de teelt van sla, broccoli en tomaten. Ook de 'broodmand' als symbool voor rijkdom en landbouwproductie duikt regelmatig op in diverse culturen. Deze metaforen laten zien hoe taal verbonden is met lokale gewoontes, economie en voedselproductie, en hoe deze betekenissen door de tijd heen evolueren.

De uitdrukking graanschuur van Europa lijkt ogenschijnlijk simpel, maar het artikel toont hoe taal geladen wordt door geschiedenis en actualiteit. Een term die ooit een vreedzame welvaart aanduidde, is nu beladen met crisis en dreiging. Dit maakt taal een spiegel van de tijd.

Wat ik bijzonder interessant vind aan dit artikel, is hoe het etymologie en actualiteit met elkaar verbindt. Etymologie is voor mij een fascinerend onderwerp omdat het laat zien hoe woorden en uitdrukkingen door de eeuwen heen veranderen en nieuwe betekenissen krijgen. In dit geval wordt duidelijk hoe een eeuwenoude term vandaag opnieuw geladen wordt met nieuwe betekenis.

Bron: Van der Sijs, N., & Dam, F. (2022). De Oekraïense graanschuur. Onze Taal, 6, 36-37. https://onzetaal.nl/uploads/editor/47478_Onze_Taal_6_-_2022-LR.pdf