Atomium revisited: nostalgie en geschiedenis herleid tot flikkerlichtjes

 Over hoe een gezinsuitstap een herinnering uit het verleden oprakelde –
en overschreef.

Afgelopen maand trokken we er met het gezin nog eens op uit naar Brussel, op een soort nostalgietrip. Bestemming: het Atomium. In mijn hoofd was dat nog steeds die imposante bolconstructie vol Belgische trots en geschiedenis, een staalkaart van Expo 58 met retro interieurs, filmpjes over de wereldtentoonstelling en vitrinekasten vol designklassiekers en Belgische hebbedingen. 

Wat we kregen? Een veel te dure wandeling door een soort discotheek voor gezinnen met jonge kinderen.

Begrijp me niet verkeerd: ik hou van kunst, en ik ben geen zuurpruim die geen lichtinstallatie kan smaken. Maar wat ooit voelde als een ode aan Belgische ingenieurskunst en een lesje patriottisme-in-bescheiden-verpakking, is nu voor 80% omgevormd tot een povere lichtshow die zichzelf “kunst met licht” noemt. Het was net alsof de herinnering aan mijn jeugdvakantie op cassette was opgenomen en iemand er per ongeluk over had gedubd met een luide TikTok-compilatie.

De kinderen, de jongste althans, vonden het “cool” en “grappig”, maar voor mij bleef het een beetje steken. Want wat in mijn herinnering een unieke mix was van geschiedenis, technologie en Belgische eigenheid, voelde nu vooral leeg. Alsof het Atomium — dat iconische symbool waar de wereld ons nog steeds aan herkent — zelf vergeten is waarvoor het ooit stond.

 

Het stuk van Mohamed Ouaamari in De Standaard beschrijft die vergankelijkheid en mild-absurdistische identiteit van België haarfijn. Negen bollen, terwijl we tien provincies hebben. Niemand die zich eraan stoort. Natuurlijk niet, want zo zijn wij nu eenmaal: we lachen met onze eigen symbolen en kijken laconiek toe hoe ze verder afbrokkelen — soms letterlijk, zie ook: Justitiepaleis.

En toch. Toch had ik gehoopt op meer. Een vleugje eerbetoon aan dat oude België, met zijn Expo-dromen en die heerlijk naïeve drang om indruk te maken op de wereld. In plaats daarvan werden we ondergedompeld in flikkerende lichten en vage soundscapes. Geen uitleg, geen verhaal. Enkel sfeer. En sfeer alleen — zeker zonder context — redt geen erfgoedicoon.

Dus ja, het was een uitstap vol gemengde gevoelens. Nostalgie in fluoverlichting. België in een notendop misschien: wat ooit groots en symbolisch was, is nu een tikkeltje fout, een beetje lachwekkend, maar nog steeds... charmant? Of zijn we gewoon zo gewend geraakt aan het disfunctionele dat we zelfs lichtshows in erfgoedmonumenten schouderophalend aanvaarden?

In elk geval: het Atomium blijft overeind...met negen bollen...en een (hopelijk tijdelijke) lichtshow die mijn herinnering overstemde. 

Bron: Atomium. (2022, August 25). De Standaard. https://www.standaard.be/nieuws/atomium/47594103.html  

Het artikel 

Atomium

Mohamed Ouaamari

25 augustus 2022 om 05:25

Mohamed Ouaamari is auteur en columnist. In zijn debuut Groetjes uit Vlaanderen stelt hij zichzelf de vraag wie en wat Vlamingen zijn en beschrijft hij hoe het is om tussen twee werelden op te groeien.

Deze zomer is er mij wat opgevallen. Het Atomium, het ­monument dat zo iconisch is dat het herkend wordt door toeristen uit alle uithoeken van onze aardbol, is fout. Dat is natuurlijk niets nieuws, iedereen weet het. Het is niet fout in de zin dat het gecanceld moet worden vanwege een fout verleden. Het is niet zo fout als de gruwelijke koning Leopold II of, nog erger, een handvol afleveringen van FC De Kampioenen .

Die enkelingen die nu uit de lucht komen ­vallen: de negen bollen representeren de provincies van ons land, maar dankzij een splitsing telt België sinds een van die zovele staatshervormingen tien provincies. Wat mij is opgevallen, is hoe we dat zomaar aanvaard hebben. We halen onze schouders op, negen of tien, wat maakt het uit. En daarom is het Atomium het perfecte monument voor dit kleine, maar dappere disfunctionele landje.

Ik vind ook de keuze voor ijzer of staal als symbool voor België boeiend. Enerzijds natuurlijk vanwege het belang van de staalindustrie in die periode, maar het is evengoed een metafoor voor de onbreekbaarheid van dit land. De keuze voor ijzer was toen net zo’n overmoedige keuze als ons volkslied, waarin we de vorst plaatsen voor vrijheid en voor recht. Het koningshuis is net als het Atomium een fout die in ons systeem is geslopen, maar die we nu schouderop­halend tolereren zolang de familie zich braaf en in stilte bezighoudt.

Het koningshuis is net als het Atomium een fout die in ons systeem sloop, en die we nu schouderop­halend tolereren

Wie deze zomer op reis is geweest, zal gemerkt hebben hoe sommige landen veel aandacht hebben voor symboliek en nationalisme. Zo waren wij in juli in Ceuta, de Spaanse enclave op Marokkaans grondgebied aan de Straat van ­Gibraltar. De stad is een Europese kolonie in Noord-Afrika en staat in groot contrast met de Marokkaanse steden.

De stad ligt naar het water gericht en is omwald door een stevige verdedigingsmuur. Wanneer je over de muur of over de dijk wandelt, zie je een opeenvolging van borstbeelden van Europese denkers. Om de paar meter maak je kennis met bekende filosofen uit de oudheid, usual suspects als Plato en Aristoteles, maar ook Joodse denkers en Spaanse militairen die Ceuta hielpen ­innemen.

Verder stoot je in het kleine stadje constant op grote standbeelden met verwijzingen naar de Europese ­cultuur en geschiedenis. Een van de bekendste is het standbeeld van Hercules, die volgens de mythe de Straat van ­Gibraltar creëerde met zijn kracht, en zo Europa scheidde van Afrika.

Alles wat je in Ceuta ziet, is een opzichtig signaal naar de wereld dat de stad een inherent onderdeel is van de Europese cultuur, ook al ligt ze in Afrika. De hufterigheid van de claim lijkt een beetje op die van een BMW-chauffeur met gepersonaliseerde nummerplaat die de eigen on­zekerheid compenseert met extravagantie en grote sier.

Daarom vind ik het zo mooi dat België symboliek niet zo ernstig neemt. We zijn een klein landje en moeten niet doen alsof we groter zijn. Aan toeristen leggen we uit dat het nationale symbool en het verhaal erachter eigenlijk niet meer kloppen door politiek gedoe, maar dat dat niet zoveel uitmaakt. Nobody cares .

Bovendien is een extra bol plaatsen een aanfluiting van de chemie en dus onmogelijk, en ook gewoon te veel werk waar eigenlijk niemand zin in heeft. Want stel je voor dat iemand toch beslist om alle wetenschap overboord te gooien en te gaan voor een extra bol, dan zal het Atomium waarschijnlijk net zo lang in de ­steigers staan als het Brusselse Justitiepaleis. ‘Recht’ zou dan ook na vorst en vrijheid komen.

Voor vorst, voor vrijheid, voor recht en voor disfunctionaliteit!